Dünyanın en büyük gizli servisi CIA,  1947’de Truman tarafından kuruldu. Servisin mimari Allan Dulles eski bir Wall Street hukukçusuydu ve bazı markaların hukuki işlerini yürütüyordu.

Allan Dulles, komünist cepheye karşı soğuk savaşı kazanmak için işe başladığında 1948’de örtülü operasyonlar bölümünü kurdu. CIA bu tarihten sonra dünyanın birçok ülkesinde rejimleri değiştirecek çok kanlı darbeler gerçekleştirdi. CIA’nin düzenlediği darbeler sonucunda dünyada 6 milyon insanın yaşamını yitirdiği tahmin ediliyor.

***

Şimdilerde adı Doyle Food olan bizim Çikita muz olarak bildiğimiz ve o zamanlardaki adı United Fruit Company olan marka, yirminci yüzyılda geniş muz tarlalarına sahip Guatemala’ya hükmediyordu. Kelimenin tam anlamıyla hükmediyordu çünkü bu ülkede sadece muz üretip satmıyor aynı zamanda ülkede kendine ait bir demiryolu inşa ediyor ve ülkenin posta hizmetlerinde etkin rol oynuyordu.

Guatemala artık bir muz cumhuriyeti olarak adlandırılıyordu. Bu terim sadece muz üretiminin fazla olmasından değil Guatemala’nın uluslar arası politikada siyasi olarak istikrarsız, ekonomide birkaç ürüne bağımlı olması gibi etmenler sebebiyle de kullanılıyordu.

United Fruit Company, 1950 yılında, krallığına darbe vuracak bir adamla tanıştı. Guatemala halkı ezici bir çoğunlukla Albay Arbenz Guzman’ı lider olarak seçti.  Arbenz, göreve geldikten bir süre sonra UFC’nin tarlalarının büyük bölümüne el koyduğunu açıkladı. Toprakları halka vermek amacındaydı. Arbenz, UFC’nin hâkimiyetine son vermek için elinden geleni yaptı. Bu durum UFC için bir yıkımdı ve acilen bir çare bulmaları gerekiyordu. İşte bu sırada sahneye yine Edward Bernays çıktı.

***

ABD o yıllarda Rusya’yla bir soğuk savaş dönemine girmişti ve Amerikan halkı komünizm tehlikesi yüzünden endişeliydi. Bu durum Bernays için bulunmaz bir nimetti. Müşterisi UFC için halkı ve Amerikan Kongresi’ni etkilemek zorundaydı. O da fersah fersah uzaklıktaki komünizm korkusunu Amerika’nın arka bahçesine, aralarında çok az bir mesafe olan Guatemala’ya taşıdı.  Bernays, yeni seçilen Arbenz’in Moskava destekli bir komünist olduğunu yansıtmak istiyordu. Aslında Arbenz Moskova’yla ilgisi olmayan bir sosyal demokrattı.

Bernays, amacı doğrultusunda, “Guatemala’daki artan komünist” tehlikeyi anlatan haberleri Amerika’nın en büyük gazetelerinde yayınlattı. Amerika’nın etkili gazetecilerini Guatemala’ya davet etti. Bernays, bu gazeteciler için eğlenceler düzenledi, gazetecilere kendi seçtiği Guatemala siyasetçileriyle buluşturdu. Onlar da gazetecilere Arbenz’in Moskova güdümlü bir komünist olduğunu söylediler. Gezi sırasında ülkenin başkentinde şiddetli bir anti Amerikan gösteri düzenlendi. Bu gösteri de Bernays’ın planından başka bir şey değildi. Bernays bir yandan da Amerika’da bağımsız bir sahte haber ajansı kurdu.  Bu ajansın basın bültenleri Amerikan medyasını haber yağmuruna tuttu. Güya Moskava, Amerika’ya saldırmak için Guatemala’yı üs olarak kullanacaktı. Tüm bu çabalar artık sonuç verdi ve devreye CIA girdi.

***

Allen Dulles bu sıralarda durumdan oldukça rahatsızdı. Elbette ki onun için tek sorun kızıl tehlike değildi. Sahibi olduğu hukuk firmasının United Fruit Company ile olan ilişkisi de onu düşündürüyordu. Ne de olsa şirkete uzun yıllar yasal hizmetler sunmuştu. Bernays’ın kampanyasıyla birlikte Başkan Eisenhower CIA’i iş başına çağırdı. Darbe gizlice yapılmalıydı. CIA, hemen bir isyan ordusu hazırladı. Yüzbaşı Armas adlı birini ülkenin yeni liderleri olarak seçtiler.  Mevcut hükümeti korkutmak için CIA ajanlarının kullandığı uçaklarla Guatemala’yı bombaladılar. Bombalar Guatemala’yı yerle bir ederken Amerika’da çok tanıdık olduğumuz gazete manşetleri atılıyor, insanlara “özgürlük savaşçılarının” Guatemala’yı kurtardığı söyleniyordu. Amerika sürekli kullanacağı yüzyıllık yalanına da böylece kavuşmuştu. Bu saldırıdan sonra gireceği her savaşta tarumar edeceği yerlere “demokrasi ve özgürlük” götüreceğini söyleyecekti.

CIA, Guatemala’ya girdikten kısa bir süre darbe gerçekleşti. 27 Haziran 1954’te Albay Arbenz ülkeden kaçtı. Armas yeni lider olarak seçildi. 

***

Oyun günümüzde de devam etmekte. Yaşadığımız 15 Temmuz darbe girişiminden sonra CIA ajanı Henri Barkey şöyle konuştu:

Ordu ile ilişiği kesilen 100’den fazla amiral ve general var ve bu yönetim kadrosunun yüzde 46’sına denk geliyor. Atılan bu kişiler Amerika’ya yakın ve NATO’ya inanan komutanlardı. Yerlerine gelenlerin daha milliyetçi bir tavır içerisinde olduklarını görüyoruz. Bu Türkiye ile NATO ilişkileri açısından tehlikeli bir durum.”

Barkey’in, 15 Temmuz işgal girişimini Büyükada’da 1919’daki işgal günlerinde İngiliz Ordu Karargâhı olarak kullanılan bir otelde CIA’e bağlı 17 kişi ile birlikte yönettiği, darbenin başarısız olması sonrası 17 Temmuz günü ise adeta kaçarcasına Türkiye’den ayrıldığı  ortaya çıkmıştı. 

CIA eski başkanlarından ve Donald Trump’ın başkanlık kampanyasında “üst düzey danışman” olarak yer alan James Woolsey, 15 Temmuz’daki darbe kalkışması hakkında CNN’de konuşmuş, girişimi “taktik başarısızlık” olarak nitelendirmişti.

***

Edward Bernays,  amcası Freud’un fikirlerini kullanarak geliştirdiği propaganda ve manipülasyon tekniği günümüzde psikolojik operasyon, algı yönetimi, yumuşak güç ve halkla ilişkiler gibi birçok farklı şekilde adlandırılmaktadır. Adı ne olursa olsun bu tehlikeli güç bizlere ihtiyacımız olmayan şeyleri satın aldırabilmekte ve ülkelerin kaderine yön verebilmektedir. Sosyal, geleneksel ve yeni medyanın her türlü propagandasına açık bizler, bu durumun farkında olmalı ve zihinlerimizi açık tutmalıyız.